Książka rękopiśmienna w życiu społeczeństwa w Wielkim Księstwie Litewskim w XIV – połowie XVI wieku
DOI:
https://doi.org/10.12775/RL.2016.09Słowa kluczowe
książka rękopiśmienna, Wielkie Księstwo Litewskie, recepcja książki, społeczeństwo, historia książkiAbstrakt
Celem artykułu jest analiza znaczenia recepcji książki rękopiśmiennej w Wielkim Księstwie Litewskim. Przedstawiono pogląd społeczeństwa na książkę oraz na zmianę jej znaczenia na podstawie ówczesnych źródeł: rękopiśmiennych książek, dokumentów archiwalnych oraz dzieł sztuki z tego czasu. Badania wykazały, że książka zaczęła zaspokajać potrzeby służbowe, społeczne i osobiste społeczeństwa. W miarę zwiększenia się liczby egzemplarzy oraz zbiorów zmieniało się społeczeństwo WKL oraz jego stosunek do książki. Jeśli w najwcześniejszym analizowanym okresie kodeks był rozumiany jako statyczny, sakralny, jednolity przedmiot, na który człowiek ma mały wpływ, to od XV w. możemy mówić o książce jak o przedmiocie ruchomym, zmiennym i w dużej mierze zależnym od człowieka bezpośrednio związanego z książką. Książki migrowały w przestrzeni geograficznej i mieszkalnej, ich istnienie nabrało wymiaru czasowego. Na początku XVI w. zmienił się stosunek do książki jako do jednostki. Pojęcie kodeksu jako jednostki fizycznie łączącej poszczególne dzieła (książki) zostało zastąpione pojęciem kodeksu jako spójnej jednostki (nowego dzieła) posiadającej wspólne elementy wewnętrzne i zewnętrzne.Bibliografia
Źródła drukowane
Acta Alexandri Regis Poloniae, Magni ducis Lithuaniae etc. (1501–1506), wyd. F. Papee, Kraków 1927.
Codex epistolaris Vitoldi magni ducis Lithuaniae, 1376–1430, oprac. i do druku przygotował A. Prochaska, cz. 1: 1376–1430, Cracoviae 1882.
Codex Mednicensis seu Samogitiae Dioecesis, zebrał i do druku przygotował P. Jatulis, cz. 1: 1416 II 13 – 1609 IV 2, Roma 1984.
Cracovia Lithuanorum saeculis XIV–XVI [Lietuvių Krokuva XIV–XVI amžiais: (registras)], oprac. W. Urban, S. Lūžys, Vilnius 2000.
Istorijos archyvas, zebrał K. Jablonskis, t. 1: XVI a. Lietuvos inventoriai, Kaunas 1934.
Kodeks dyplomatyczny katedry i diecezji wileńskiej (1387–1507), wyd. J. Fijałek, W. Semkowicz, t. 1, Kraków 1932.
Lelewel J., Bibljograficznych ksiąg dwoje, w których rozebrane i pomnożone zostały dwa dzieła Jerzego Samuela Bandtke Historja drukarń Krakowskich tudzież Historja bibljoteki uniw. Jagiell. w Krakowie a przydany katalog inkunabułów polskich, t. 2, Wilno 1826.
Lietuvos didžiojo kunigaikščio Aleksandro Jogailaičio dvaro sąskaitų knygos (1494–1504), Vilnius 2007.
Lietuvos Metrika, t. 3: 1440–1498, Vilnius 1998.
Rękopisy cerkiewnosłowiańskie w Polsce: katalog, oprac. A. Naumow, A. Kaszlej, Kraków 2004.
Акты, относящіеся къ исторіи Западной Росіи, t. 1: 1340–1506, Санкт-Петербург 1846.
Археографический сборник документов относящихся к истории Северо-Западной Руси, издаваемый при Управлении Виленского учебного округа, t. 6, Вильна 1869.
Архив Юго-Западной России, cz. 1, t. 7, Киев 1887.
Гiсторыя беларускай (крыўскай) кнiгi = Gudų knygos istorija: спроба паясынiцельнай кнiгопiсi ад канца Х да пачатку ХIХ стагодзьдзя, oprac. В. Ластоўскi, Коўна 1926.
Карский Е., Западнорусский сборник XV века, принадлежащий Императорской публичной библиотеке, 01. № 391, Санкт-Петербург 1897.
Литовская Метрика, t. 1, cz. 2: Книги судных дел, Петербург 1903 (seria: „Русская историческая библиотека, издаваемая Археографическою комиссиею”, t. 20).
Сводный каталог славяно-русских рукописных книг, хранящихся в России, странах СНГ и Балтии: XIV век, red. С.О. Шмидт, Москва 2002.
Opracowania
Ameisenowa Z., Cztery polskie rękopisy iluminowane z lat 1524–1528 w zbiorach obcych, Kraków 1967.
Benis A., Materiały do historyi drukarstwa i księgarstwa w Polsce. II. Inwentarze bibliotek prywatnych (1546–1553), seria: „Archiwum do dziejow literatury i oświaty w Polsce”, t. 7, Kraków 1892, s. 202–240.
Biržiška V., Senųjų lietuviškų knygų istorija, cz. 1, Chicago 1953.
Bohatkiewiczius A.V., Veikalas apie visuotinę bibliografi ją, oprac. A. Braziūnienė, A. Navickienė, S. Rankelienė, Vilnius 2004.
Borkowska U., Królewskie modlitewniki: studium z kultury religijnej epoki Jagiellonów (XV i początek XVI wieku), Lublin 1999.
Cicėnienė R., LDK ankstyvoji knygos visuomenė: genezė ir raida (iki XVI a. vidurio), „Knygotyra” 2010, t. 55, s. 7–25.
Cicėnienė R., Rankraštinė knyga Lietuvos Didžiojoje Kunigaikštystėje XIV a. pradžioje – XVI a. viduryje: sklaidos ir funkcionavimo sąlygos, „Knygotyra” 2009, t. 53, s. 7–37.
Eliot T.S., Pastabos apie kultūros apibrėžimą, w: Kultūros prigimtis, Vilnius 1993, s. 257–353.
Feigelmanas N., Lietuvos inkunabulai, Vilnius 1975.
Friedelowna T., Ewangeliarz Ławryszewski: monografia zabytku, Wrocław 1974.
Gudavičius E., I Lietuvos Statuto redagavimo etapai, „Mokslas ir gyvenimas” 2002, nr 9, http://ausis.gf.vu.lt/mg/ [15.10.2013].
Gudavičius E., Lazutka S., Valikonytė I., Pirmasis Lietuvos Statutas (1529 m.), Vilnius 2001.
Gudmantas K., Alberto Goštauto biblioteka ir Lietuvos metraščiai, „Knygotyra” 2003, t. 41, s. 9–24.
Halecki O., Dzieje unii Jagiellońskiej, t. 1: W wiekach średnich, Kraków 1919.
Iš Lietuvos bibliotekų istorijos: teminis mokslo darbų rinkinys, red. J. Tumelis, Vilnius 1985.
Jablonskis K., 1510 m. Alberto Goštauto biblioteka, w: Vilniaus valstybinio V. Kapsuko vardo universiteto bibliotekos metraštis, 1958–1959, Vilnius 1961, s. 21–25.
Jučas M., Lietuvos metraščiai ir kronikos, Vilnius 2002.
Kantak K., Bernardyni Polscy, t. 1: 1453–1572, Lwów 1933.
Kiaupa Z., Kauniečių knygų rinkiniai XVI–XVIII a., w: Iš Lietuvos bibliotekų istorijos, red. V. Bulavas, J. Tumelis, Vilnius 1984, s. 6–8.
Laucevičius E., XV–XVIII a. knygų įrišimai Lietuvos bibliotekose, Vilnius 1976.
Lebedys J., Palionis J., Seniausias lietuviškas rankraštinis tekstas, w: J. Lebedys, Lituanistikos baruose, t. 1, Vilnius 1972, p. 21–54.
Lebedys J., Senoji lietuvių literatūra, Vilnius 1977.
Lietuvos didžiųjų kunigaikščių rūmai Vilniaus žemutinėje pilyje, oprac. D. Avižinis, V. Dolinskas, E. Striškienė, Vilnius 2010.
Lietuvos katalikų dvasininkai XIV–XVI a., oprac. V. Ališauskas i in., Vilnius 2009.
Matušakaitė M., Išėjusiems atminti: laidosena ir kapų ženklinimas LDK, Vilnius 2009.
Matušakaitė M., Lietuvos skulptūra iki XVII a. vidurio, Vilnius 2007.
Miodońska B., Małopolskie malarstwo książkowe, 1320–1540, Warszawa 1993.
Narbutas S., Zinkevičius Z., Lietuviškos glosos 1501 m. mišiole, „Baltistica” 1989, suplement, t. 3 (2), s. 325–341.
Naumow A., Wiara i historia: z dziejów literatury cerkiewnosłowiańskiej na ziemiach polsko-litewskich, Kraków 1996.
Ochmański J., Biskupstwo wileńskie w średniowieczu: ustrój i uposażenie, Poznań 1972.
Ochmański J., Najdawniejsze księgozbiory na Litwie od końca XIV do połowy XVI wieku, w: Europa orientalis. Polska i jej wschodni sąsiedzi od średniowiecza po współczesność. Studia i materiały ofiarowane prof. Stanisławowi Alexandrowiczowi w 65 rocznicę urodzin, Toruń 1996, s. 73–84.
Pacevičius A., Skriptorius ir raštinių kultūra Lietuvos Didžiojoje Kunigaikštystėje, „Acta Academiae artium Vilnensis” 2002, t. 24, s. 25–50.
Petrauskas R., Vėlyvųjų viduramžių Europa ir Lietuvos Didžiosios Kunigaikštystės visuomenės ir kultūros raida XIV–XVI amžiuje, „Lietuvos Istorijos Studijos” 2009, nr 23, s. 69–84.
Potkowski E., Książka i pismo w średniowieczu, Pułtusk 2006.
Potkowski E., Książka rękopiśmienna w kulturze Polski średniowiecznej, Warszawa 1984.
Rimša E., Vienos XVI a. bibliotekos pėdsakais, „Bibliotekų Darbas” 1987, nr 9, s. 33–34.
Šešioliktojo amžiaus raštija, red. A. Samulionis, R. Jurgelėnaitė, D. Kuolys, seria: „Senoji Lietuvos Literatūra”, t. 5, Vilnius 2000.
Subačius G., Leńczuk M., Wydra W., Seniausios žinomos lietuviškos glosos, „Archivum Lithuanicum” 2010, t. 12, s. 31–70.
Temčinas S., Bažnytinės knygos rusėnų kalba ir religiniai identitetai slaviškose Lietuvos Didžiosios Kunigaikštijos žemėse XIV–XVIII a. Stačiatikių tradicija, w: Lietuvos Didžiosios Kunigaikštijos tradicija ir paveldo „dalybos”, Vilnius 2008, s. 130–156.
Temčinas S., Lietuvos Didžiosios Kunigaikštijos rusėniškoji literatūra kaip kultūrinės integracijos modelis, w: Lietuvos Didžiosios Kunigaikštijos tradicija ir tautiniai naratyvai, Vilnius 2009, s. 54–85.
Topolska M.B., Społeczeństwo i kultura w Wielkim Księstwie Litewskim od XV do XVIII wieku, Poznań–Zielona Gora 2002.
Vilniaus universiteto bibliotekos paleotipai: katalogas, red. N. Feigelmanas, I. Daugirdaitė, P. Račius, Vilnius 2003.
Vladimirovas L., Knygos istorija. Senovė. Viduramžiai. Renesansas, XVI–XVII a., Vilnius 1979.
Wydra W., Rzepka W.R., Chrestomatia staropolska: teksty do roku 1543, Wrocław–Warszawa–Kraków 1995.
Z dziejów monasteru Supraskiego: materiały międzynarodowej konferencji naukowej „Supraski monaster Zwiastowania Przenajświętszej Bogarodzicy i jego historyczna rola w rozwoju społeczności lokalnej i dziejach państwa” (Supraśl–Białystok, 10–11 czerwca 2005 r.), Białystok 2005.
БогдановиЋ Д., Каталог ћирилских рукописа манастира Хиландара, Београд, t. 1, Београд 1978.
Верхоланцева Ю., Чешские и хорватские глаголяши-бенедиктинцы среди православных Литвы и Польши и латинские тексты, записанные кириллицей, w: Lietuvos Didžiosios Kunigaikštystės kalbos, kultūros ir raštijos tradicijos, Vilnius 2009, s. 81–95.
Вздорнов Г., Исследование о Киевской Псалтири, t. 1–2, Москва 1978.
Визирь A., Собрание книг в отделе рукописей ЦНБ АН УССР, w: Проблемы рукописной и печатной книги, Москва 1976, s. 63–70.
Восточнославянские и южнославянские рукописные книги в собраниях Польской Народной Республики, red. Я.Н. Щапов, t. 1–2, Москва 1976.
Живов В.М., Разыскания в области истории и предыстории русской культуры, Москвa 2002.
Запаско Я., „Доброписцi тодi славнi були”: нариси з iсторiї українського рукописного мистецтва, Львiв 2003.
Гальченко M., Записи писцов в датированных древнерусских рукописях XIII–XV вв. (из архива M.Г. Галченко), „Palaeoslavica. International Journal of the Study of Slavic Medieval Literature, History, Language and Ethnology” 2003, t. 11, s. 68–141.
Карский E., Славянская кирилловская палеография, Москва 1979.
Морозова Н., Из истории библиотеки Жировицкого монастыря: жировицкие рукописи в библиотеке Академии наук Литвы, w: Беларуская книга у кантэксце сусветнай книжнай культуры: зборник книжнай культуры, cz. 1, Минск 2006, s. 80–88.
Морозова Н., Темчин C., Древнейшие рукописи Супрасльского Благовещенского монастыря (1550–1532 г.г.), w: Z dziejów monasteru Supraskiego: materiały międzynarodowej konferencji naukowej „Supraski monaster Zwiastowania Przenajświętszej Bogarodzicy i jego historyczna rola w rozwoju społeczności lokalnej i dziejach państwa” (Supraśl–Białystok, 10–11 czerwca 2005 r.), Białystok 2005, s. 117–140.
Нiкалаеў M., Гicторыя беларускай кнiгi: в двух тамах, t. 1: Кнiжная культура Вялiкага Княства Лiтоўскага, Мiнск 2009.
Нiкалаеў M., Гiсторыя кнiжнай культуры Беларусi: праблемы i перспектывы даследаванняў, w: Беларуская книга ў кантэксце сусветнай кнiжнай культуры, Мiнск, 2006, cz. 1, s. 19–30.
Нiкалаеў M., Палата кнiгапiсная: pукапiсная кнiга на Беларусi ў X–XVIII стагоддзях, Мiнск 1993.
Пересопницке Евангелiе, 1556–1561: дослiджения, транслiтерований текст, словопокажчик, Киiв 2001.
Розов Н., Книга в России в XV веке, Ленинград 1981.
Розов Н., Книга Древней Руси XI–XIV в.в., Москва 1977.
Сакральная живопись Беларуси XV–XVIII веков [The painting sacred of Belarus XV–XVIII centuries], oprac. Н.Ф. Высоцкая, Минск 2007.
Столярова Л., Свод записей писцов, художников и переплетчиков древнерусских пергаменных кодексов XI–XIV веков, Москва 2000.
Супрасльский Благовещенский монастырь: историко-статистическое описание, oprac. А. Николай (Далматов), Санкт-Петербург 1892.
Темчин C., Кириллический рукописный учебник древнееврейского языка (XVI в.): публикация и общая характеристика памятника, w: Naujausi kalbų ir kultūrų tyrimai, Vilnius 2012, (Kalbų ir kultūrų sankirtų archyvai, t. 4), s. 137–180.
Темчин C., Кириллический рукописный учебник древнееврейского языка (XVI в.) и Виленский ветхозаветный свод, „Knygotyra” 2011, t. 57, s. 86–99.
Темчин C., Роль Матвея Десятого в православной культуре Великого Княжества Литовского, „Latopisy Akademii Supraskiej” (Białystok) 2010, t. 1: Prawosławni w dziejach Rzeczypospolitej, s. 27–35.
Темчин C., Рукописи Кимбаровского собрания Супрасльского Благовещенского монастыря (1532–1557 г.г.), „Knygotyra” 2010, t. 54, s. 173–185.
Темчин C., Схария и Скорина: об источниках Виленского Ветхозаветного свода (F19–262), „Senoji Lietuvos literatūra” (Vilnius) 2006, t. 21, s. 289–316.
Турилов A., Переводы с латинского и западнославянских языков, выполненные украинско-белорусскими книжниками (XV – начало XVI в.), w: Исследования по истории церкви: древнерусское и славянское средневековье, Москва 2007, s. 468–479.
Франциск Скорина и его время: энциклопедический справочник, red. И.П. Шамякин, Минск 1990.
Чистякова M., Иосиф II Солтан и церковно-литературная деятельность его времени, „Latopisy Akademii Supraskiej” (Białystok) 2010, t. 1: Prawosławni w dziejach Rzeczypospolitej, s. 37–48.
Фрис В., Iсторiя кириличноi рукописноi книги в Украiнi X–XVIII ст., Львiв 2003.
Чистякова M., К вопросу о структуре и источниках 3-ей редакции Измарагда: (на материале списка БАН Литвы, ф. 19, № 240), „Senoji Lietuvos literatūra” (Vilnius) 2008, t. 26, s. 121–182.
Чистякова M., Текстология Вильнюсских рукописных прологов: сентябрь–ноябрь [Vilniaus rankraštinių sinaksarų tekstologija: rugsėjis–lapkritis], Вильнюс 2008.
Чистякова M., Третья (литовская) редакция Измарагда и Изборник Симеона-Святослава, w: Lietuvos Didžiosios Kunigaikštystės kalbos, kultūros ir raštijos tradicijos, Vilnius 2009, s. 137–151.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 307
Liczba cytowań: 0